Jan Suderland

Julia Margaret Cameron

W dziejach fotografii XIX wieku, który ujrzał jej powstanie, niezwykły rozwój, a następnie upadek artystyczny i pierwsze próby odrodzenia, mało jest postaci tak ciekawych i wybitnych, jak Julia Margaret Cameron.

 
Z ojca - Jakuba Pattle - Szkotka, z matki Francuzka, urodzona 11 czerwca 1815 w Kalkucie, Cameron przeżyła 48 lat, z czego dwadzieścia pięć w szczęśliwym małżeństwie, zanim otrzymała od jednej ze swych córek i jej męża aparat fotograficzny. "Może cię zabawi, mamo, próba fotografowania podczas twojej samotności", rzekła córka (mąż był wtedy na Cejlonie). 
Mama spróbowała lecz to, co z tego wynikło trudno nazwać "zabawą", zwłaszcza zabawą damy z epoki wiktoriańskiej. Impulsywna, skłonna do entuzjazmu, lecz zarazem wytrwała, stanowcza i najzupełniej świadoma swoich dążeń, Julia Margaret zanurzyła się z głową w radość tworzenia, nie szczędząc ani sił, ani czasu swojego, znajomych, a nawet nieznajomych. Od r. 1861 zaczęła brać udział w wystawach fotograficznych w Londynie, Edynburgu, Dublinie, Berlinie, Paryżu, budząc wielkie zainteresowanie publiczności, wywołując krytyki i komentarze; pochwały pochodziły przeważnie od malarzy i poetów, nagany od fotografów.

Ellen Terry 1865 r.

Cameron używała najpierw francuskiej kamery Jamin 22x27 z achromatem typu Petzvala, od r. 1866 także kamery 30x37 z aplanatem Dallmeyer Rapid Rectilinear. Odbitki robiła wyłącznie stykowe. W robocie była nieporządna do niechlujstwa; jej fotogramy ujawniają pęknięcia szkła i spękanie emulsji, porysowanie, plamy sprawione nierównym wywoływaniem itd. Zdjęcia są często poruszone wskutek długiej ekspozycji: 3 do 7 minut. Toteż nie techniką zdobyła sobie uznanie.

 
Robiła portrety i sceny reżyserowane, np. ilustracje do poematów Tennysona. Wartość tych i tamtych jest bardzo nierówna. O ile sceny stanowią bardziej świadectwo smaku artystycznego epoki niż dzieła sztuki, wzruszające dzisiejszego odbiorcę, o tyle portrety nie utraciły wielkiej wartości uczuciowej i dokumentarnej.

ALFRED LORD TENNYSON 1864 R.

 
Cztery czynniki złożyły się na tę wartość. 
Po pierwsze - Cameron obracała się w towarzystwie najciekawszych ludzi, najbardziej twórczych indywidualności ówczesnej Anglii. Fotografowała poetów: Tennysona, Browninga, Taylora, Longfellowa; uczonych: Darwina, Herschla; malarzy: Wattsa, Holmana Hunta, powieściopisarza Trollope'a; skrzypka Joachima; asyriologa Layarda; późniejszą znakomitą artystkę teatralną w rolach szekspirowskich -Ellen Terry itd. A nie były to przelotne kontakty zawodowca z przygodną publicznością, lecz owoc długoletniego obcowania i często przyjaźni.

Po drugie - nie brakło jej wiedzy artystycznej. Dobrze znała ujmowanie postaci i głowy ludzkiej w pokrewnej sztuce - malarstwie, jak świadczą podtytuły niektórych obrazów: "W stylu (after the manner of) Michała Anioła... Leonarda... Rafaela... Giotta... Perugina...".

Po trzecie - miała talent, smak, śmiało eksperymentowała i nie bała się własnego oblicza. Lubiła mocne efekty światłocienia, zaczerpnięte raczej od Caravaggia i Rembrandta niż od wyżej wymienionych mistrzów; pokazuje tę samą głowę w coraz innych oświetleniach; stale koncentruje całą uwagę na twarzy, unikając jej rozproszenia czy to przez tło, czy przez akcesoria, które ogranicza do minimum.

Ale najlepiej jej służył wie1ki temperament artystyczny, który w wyrazie każe szukać prawdy wewnętrznej, treści duchowej, rzeczywistego charakteru. W tym środowisku rozmiłowanym w literaturze i historii największym hołdem dla żywego człowieka było porównanie go z bohaterem książkowym lub scenicznym, najwyższe uznanie dla czyjegoś wyglądu wyrażało się zaopatrzeniem go w etykietę poetycko-literacką. Stąd tytuły portretów: "Prospero i Miranda", "Defnis", "Egeria", "Marzenie", "Echo", "Nimfa górska", "Anioł Stróż" itd. Lecz ta książkowość, ta pośredniość natchnienia były pozorne i ograniczały się bądź do samego tytułu, bądź do małoznaczących (choć czasem przykrych przez sztuczność) akcesoriów. Samego człowieka Cameron budowała z najwyższym napięciem swoich sił psychicznych, by wyciągnąć jego najpiękniejsze, najbardziej wyraziste, najbardziej ludzkie oblicze i z wielkim uczuciem dla modela. W tej epoce kultu bogacenia się, ideału powodzenia materialnego, którego wykładnikiem w ówczesnej fotografii są masywne złote łańcuszki do zegarka z brelokami. 
ciężkie portiery, obfite kreoliny itd., modele i modelki J. M. Cameron przykuwają wzrok nieefekciarską, głęboką treścią psychiczną -mocą intelektu, harmonią pogody wewnętrznej.

Działalność artystki przypada na czas pierwszych wystąpień malarzy - prerafaelitów angielskich: Burne-Jonesa, D. G. Rossettiego, H. Hunta. Jedna z ich modelek, piękna Greczynka Maria Spartiali, pozowała niejednokrotnie i jej. Jednakże podobieństwo między nimi jest małe. M. in. Cameron nie uległa hasłu wiernego oddawania wszelkich szczegółów i szczególików, jakiemu hołdowali ci malarze.

W końcu roku 1875 państwo Cameron wyjechali z Anglii i osiedlili się na Cejlonie. Julia Margaret umarła 26 stycznia 1879 r. po dziesięciodniowej chorobie. Ostatnie słowo, jakie wyrzekła, patrząc na rozgwieżdżone niebo przez otwarte okno, było: ,,beauti - ful" - "piękne".  

  Źródło: fotografie i tekst - Fotografia nr 2  luty 1960 rok