Inspiracja do powstania galerii była wymiana maili z Panią Anną Tryc-Bromley zastępcą dyrektora Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, dr Piotrem P. Bajerem z Uniwersytetu Monash'a w Melbourne i Kolegą Romanem Postkiem dyrektorem Muzeum Zamku w Liwie.

Na cmentarzu ewangelickim 

w Węgrowie...

Dr Peter Paul Bajer poddaje w wątpliwość, że nagrobki należały do tkaczy, napisał do mnie, że raczej spoczęli w nich potomkowie rodzin kupieckich. W Węgrowie dr Piotr P. Bajer będzie w czerwcu 2010 roku i jeszcze raz - osobiście zbada napisy na nagrobkach Szkotów oraz zapozna się z materiałami na ten temat - serdecznie zapraszam.

Dr Piotr P. Bajer od kilku lat pracuje nad dysertacją doktorską na Uniwersytecie Monash'a w Melbourne. Tematem jego pracy jest historia emigracji Szkotów, (w mniejszym stopniu również Anglików i Irlandczyków) do Polski pomiędzy XVI a XVIII wiekiem. Szczególnie interesuje go życie rodzinne i religijne emigrantów szkockich.

SZKOCI W WĘGROWIE

Pierwsi Szkoci związani z Węgrowem to Jan Gordun, Moryson, Tomasz Orton, Szczęsny Gordon, Klasfort, Kilian Czampla, Aleksander Fuit - kupcy gdańscy przyjeżdżający do miasta za zbożem i bydłem ok. połowy XVII w.

 
14 kwietnia 1650 r. książę Bogusław Radziwiłł wydał przywilej, w którym nadał cudzoziemcom zamieszkującym miasto („ sami cudzoziemcy, tak niemieckiego jak szkockiego narodu, wiernie nam mili poddani naszy (...) dobrowolnie się tu wprowadzili, y są nam miłą ozdobą miasta”) prawa identyczne jak pozostałym obywatelom Węgrowa. „Umyśliliśmy przy osadzie miasta Węgrowa, nową przysadę założyć, y do wystawienia y ozdobienia iey cokolwiek będzie mogło bydź , z życzliwości y szczodrobliwości naszey, według potrzeby ochotnie ważyć, do tego się sami przykładając y o toż się u JKMci y Rptey ze wszelką pilnością starając”. 

Treść przywileju wyraźnie wskazuje na fakt założenia osobnej dzielnicy dla ewangelików -„ewangelickiego nabożeństwa, tak genewskiego iako i augsburskiego wyznania”, przy czym kalwinizm wyznawali głównie Szkoci, a luteranizm Niemcy. Dzielnica ta istniała bardzo długo, zachowując swój odrębny charakter.

W roku 1651 Bogusław na prośbę luteran warszawskich, pozbawionych własnej świątyni, zezwolił na wspólne z kalwinistami użytkowanie protestanckiego kościoła w Węgrowie, przez co Węgrów na ponad 120 lat stał się ośrodkiem parafialnym dla ewangelików augsburskich z Warszawy.

Szykany objawiające się m.in. zamykaniem i opieczętowywaniem kościoła w latach 1685 - 89; i w 1720 r. doprowadziły do stopniowego odpływu wyznawców kalwinizmu z Węgrowa, a wraz ze zmniejszeniem ilości wiernych podupadała finansowo sama gmina. Ksiądz Forsyth, Szkot (pastor w latach 1766-73) próbował podnieść z upadku zbór węgrowski, jednak bez większego skutku. „Prześladowania na początku panowania Stanisława Augusta rozproszyły ten przemyślny lud i odtąd robienia sukien tu zaprzestano” (T. Święcicki, Opis starożytnej Polski, T. I, Warszawa 1828 r.) co oznaczało zniknięcie z miasta wywodzących się ze Szkocji mieszczan. Grupa ta zdążyła już zupełnie się spolonizować, o czym świadczą napisy na nagrobkach z cmentarza. 

Ostatni pastor kalwiński, Ksiądz Kopycki, w 1779 r. opuścił parafię z powodu zatargu z warszawskim kolegium kościelnym. Od tej pory w Węgrowie istniał tylko zbór ewangelickoaugsburski.

Szkoci zajmowali wysoką pozycję wśród mieszczan węgrowskich. Kilku z nich było burmistrzami, (wiemy na pewno o Archebaldzie Campbellu i Jakubie Gordonie) pastorami (Marcin Gordon, Forsyth). Przez archiwalia węgrowskie przewijają się nazwiska Samuela Inglisa, i Aleksandra Sandsa, starszych zboru ( 1727 r.), oraz Pelisona, Turnera, Campbella, Hueysa i Hendersona. O ich zamożności świadczą kamienne nagrobki, najokazalsze i jedyne w Węgrowie pomniki z XVII / XVIII w. zachowane do naszych czasów dzięki trwałości materiału z jakiego zostały wykonane. Warto też zwrócić uwagę na epitafium Heleny z Rybczyńskich, żony wójta ” Davida Ioungi” (Young?), zmarłej w 1715 r., umieszczone w południowej nawie bazyliki. Prawdopodobnie było to małżeństwo mieszane wyznaniowo.

Główną pamiątką z dawnych czasów jest kościół położony na cmentarzu w północno-zachodniej części miasta zamieszkiwanej od XVI wieku przez protestantów.

Z kościołem tym związana jest na poły legendarna historia. Kiedy w 1678 r. spłonął węgrowski kościół ewangelicki, wg relacji Gabriela Dyjakiewicza, kronikarza zboru podpalony jakoby przez mnichów z zakonu reformatów, biskup łucki - zwierzchnik życia duchowego na terenie diecezji, kategorycznie zakazał jego odbudowy. Jednak ewangelicy mieli możnych protektorów, w tym Jana Dobrogosta Krasińskiego, który nie pozostawił ich bez pomocy. Kiedy biskup uległ w końcu wielostronnym naciskom, postawił warunek niemożliwy zdałoby się do spełnienia: świątynię odbudować mieli protestanci w ciągu jednej doby (lub też nocy). Ewangelicy mieli jednak doświadczonych majstrów i dobrą organizację pracy zmontowali budowlę w nakazanym czasie z przygotowanych wcześniej drewnianych „prefabrykatów”. Miało to miejsce w 1679 r.

CMENTARZ

- katalog napisów z nagrobków

Nagrobek i epitafium Anny Henderson-Lidell

Nagrobek i epitafrium rodziny Hueys