Rok 1978 

Tak wyglądał w latach osiemdziesiątych.

Na tablicy: "PAMIĘCI ROBOTNIKÓW CHODAKOWSKICH ZAKŁADÓW PRACY - ORAZ - ŻOŁNIERZY LUDOWEGO WOJSKA POLSKIEGO - KTÓRZY W DNIU 12 GRUDNIA 1946 R - WE WSI KAMIEŃCZYK ZAMORDOWANI ZOSTALI PRZEZ - REAKCYJNE PODZIEMIE - ZA UTRWALENIE WŁADZY LUDOWEJ - SPOŁECZEŃSTWO POWIATU SOKOŁOWSKIEGO - 9 SIERPNIA 1968 R."

Pamiętam ('1968) uroczystość odsłonięcia pomnika... - Przy mikrofonie poseł Michał Woźniak. Fot. Autor nieznany.

Tablicę powyższą zdjęto na mocy uchwały Rady Miasta w 2000 r. Uzasadnienie tej decyzji było następujące: „Każda śmierć ma swoją tragiczną wymowę. «Robotnicy z Chodakowa» zginęli w walce o utrwalenie władzy ludowej, władzy narzuconej, niechcianej przez zdecydowaną większość społeczeństwa, jak się okazało — władzy zbrodniczej. W imię prawdy historycznej nie może być mowy o pozostawieniu ich pomnika w centrum Sokołowa Podlaskiego, którego społeczeństwo poniosło po 1944 r. krwawe ofiary z rąk zbirów i siepaczy spod znaku UBP, NKWD, GZIWP. Nie może pozostać ich pomnik na umęczonej
licznymi pacyfikacjami Ziem i Sokołowskiej. (...) Gdyby miał pozostać, to należałoby wokół postawić kilkadziesiąt pomników ofiar — często zupełnie niewinnych przeciwników systemu, który z pełnym przekonaniem chcieli budować przybyli z dalekiego Sochaczewa aktywiści PPR! (...) Tablica — nieprawdziwa w swej treści — nie została ufundowana przez społeczeństwo powiatu sokołowskiego, tylko miejscowy aktyw PZPR, ZSL i SD ”.

Z kart historii

Straceni w powiecie Sokołów Podlaski

Przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego 19 I 1947 blok komunistyczny PPR, PPS, SL, SD przystąpił do szczególnie nasilonej akcji propagandowej. Stosownie do decyzji KRN i rządu do zabezpieczenia wyborów skierowano oddziały MO, UB, LWP i KBW. Komitet Wojewódzki PPR w Warszawie posłał na tzw. tereny zagrożone sześciuset aktywistów, „aby tam pracowali politycznie i uczestniczyli w komisjach”. Na teren pow. Sokołów Podlaski wysłano ośmiu działaczy PPR, w tym siedmiu z Zakładów Chemicznych w Chodakowie pod Sochaczewem. W oficjalnej propagandzie nazywani są „robotnikami z Chodakowa”, faktycznie jednak zostali oddelegowani do pracy w UBP przy fałszowaniu wyborów, mieli legitymacje UBP i krótką broń służbową. Fakt, że „robotnicy z Chodakowa” byli funkcjonariuszami UBP, potwierdził mjr Zygmunt ªSzendzielarz „Łupaszka” w zeznaniach złożonych w śledztwie 8 czerwca i 16 XI 1949, a oficer śledczy twierdzeniom tym nie zaprzeczał.

12 XII 1946 zdążający w kierunku Sokołowa Podlaskiego samochód ciężarowy, którym jechali m.in. owi „robotnicy z Chodakowa”, w okolicach Grochowa został zatrzymany przez 2. szwadron „Bartosza” - ppor. Mariana Nowaka (Waleriana Nowackiego) z VI Brygady Wileńskiej AK dowodzonej przez mjr. Zygmunta ªSzendzielarza „Łupaszkę”. Po przeprowadzonej rewizji „robotnikom” zatrzymano dokumenty i broń krótką. W chwilę potem na szosie zatrzymano samochód wojskowy KBW z trzema żołnierzami. Zabrano dwóch, zwalniając kierowcę. Zwolniono również zatrzymanych działaczy PPS.

Dalszy ciąg wydarzeń ma już kilka wersji, w tym oficjalną, przygotowaną i wykorzystywaną przez propagandę PPR. Przedstawia ona wydarzenia pod Grochowem jako szczególne bestialstwo reakcyjnego podziemia spod znaku NSZ. „Głos Ludu”, organ PPR, nadał im olbrzymi rozgłos. Według tej wersji zbrodniarze z NSZ, ścigani przez wojsko, uprowadzili ofiary, torturowali je, a następnie zamordowali siekierami we wsi Kamieńczyk nad Bugiem. Dla zatarcia śladów konających miano wrzucać do specjalnie wyrąbanego przerębla na rzece Bug. W wersji oficjalnej nie ma mowy o uwolnieniu działaczy PPS, jednego z zatrzymanych żołnierzy KBW, a także o zwolnieniu po kilku dniach szofera Komitetu Powiatowego PPR w Sokołowie Podlaskim.

Zwłoki ośmiu zabitych odnaleziono dopiero 17 XII 1946 na Bugu koło Kamieńczyka. Wyprawiono im uroczysty pogrzeb, organizowano wiece i masówki potępiające zbrodnię i jej sprawców. Śmierć „robotników” wykorzystywano w kampanii wyborczej, akcentując, że zbrodniarze z NSZ i WiN są zwolennikami PSL. „Każda kartka [wyborcza] oddana na PSL zbryzgana jest krwią męczenników” - pisał „Głos Ludu”. Oficjalnie udział w wydarzeniach przypisywano bandom Kazimierza Chmielowskiego „Rekina” i N.N. „Sokoła”.

Według najnowszych badań „Bartosz” wobec zbliżającej się obławy rozstrzelał ośmiu aktywistów PPR i dwóch żołnierzy KBW na zamarzniętym Bugu w okolicach wsi Głody. Zwłoki przymarzły do lodu i ekipy szukające uprowadzonych musiały je wyrąbywać siekierami, kalecząc przy tym ciała. Fakt ten wykorzystywano w propagandzie, twierdząc, że bandy NSZ zarąbały bezbronnych siekierami.

16 I 1947 „Głos Ludu” podał, że sprawcy zbrodni pod Sokołowem zostali ujęci, osądzeni przez sąd doraźny i wobec nieskorzystania przez prezydenta KRN z prawa łaski natychmiast straceni. Podano nazwiska siedmiu rzekomych morderców. Analiza akt straconych pozwala na stwierdzenie, że żaden z nich nie brał udziału w akcji „Bartosza” pod Grochowem i nie miał nic wspólnego z 2. szwadronem VI Brygady Wileńskiej. W odwecie za śmierć aktywistów PPR grupa operacyjna UB spacyfikowała wieś Głody, rozstrzeliwując bez sądu sześć osób, a oddziały KBW aresztowały kilkadziesiąt osób w Laskowicach, Józefinie, Mogielnicy, Korczewie i w innych miejscowościach pow. Sokołów Podlaski.

Legenda „robotników z Chodakowa”, uświetniona pomnikami i tablicami pamiątkowymi, trwała przez cały okres PRL.

Ze sprawą „robotników z Chodakowa” niewątpliwie mają związek kolejne procesy, które w początkach 1947 na terenie pow. Sokołów Podlaski na sesjach wyjazdowych prowadził warszawski WSR, występując jako wojskowy sąd doraźny.

AWL WSR w Warszawie, 118/91/3768, k. 97a-97b, Akta sprawy przeciwko Antoniemu Olechnowiczowi, zeznania Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” z 27 V 1949; ibidem, 118/91/3774, k. 7, Akta sprawy przeciwko Antoniemu Olechnowiczowi, zeznania Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki” z 25 X 1950; R. Dmowski, A. Kołodziejczyk, „Robotnicy z Chodakowa” - prawda i fikcja, „Niepodległość i Pamięć” 2001, nr 17, s. 63-76; T. Łabuszewski, K. Krajewski, Działalność oddziałów partyzanckich V i VI Brygady Wileńskiej na lewobrzeżnym Podlasiu (partyzantka „Łupaszki” i „Młota” w latach 1945-1952) [w:] Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu w walce z systemem komunistycznym w latach 1944-1952, t. 2, red. M. Bechta, L. Żebrowski, Siedlce 1998; Potworna zbrodnia bandy NSZ, „Robotnik”, 20 XII 1946; Pogrzeb ofiar zbrodni w pow. sokołowskim, „Robotnik” 1946, nr 352; Sprawcy zbrodni sokołowskiej ujęci i osądzeni. 7 morderców skazano na śmierć, „Głos Ludu”, 16 I 1947; K. Witt, Sokołów Podlaski w latach 1939-1950 [w:] Dzieje Sokołowa Podlaskiego i jego regionu, red. J. Kazimierski, Warszawa 1982, s. 247; G. Wojciechowski, Ułaskawienia..., s. 188, 189; K. Zwoliński, Chodakowskie Zakłady Włókien Chemicznych „Chemitex”, Warszawa 1978. 

Źródło: biogramy z książki Tadeusza Swata "Przed Bogiem i Historią - Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944 - 1956 - Mazowsze", wydanej przez Instytut Pamięci Narodowej.

Rok 2004

Na pomniku w miejscu tablicy widnieje napis: "SKWER MIEJSKI im. Księdza Stanisława Pielasy".

Czy można w ten sposób zmieniać przeznaczenie pomnika? Po 32 latach w przestrzeni miejskiej nadal funkcjonuje - teraz jako pomnik "z dwoma mieczami".

Rok 2015

 Kolejna zamiana przeznaczenia tego miejsca - teraz religijnej legendy dotyczącej św. Rocha - patrona Sokołowa Podlaskiego na skwerze im. Księdza Stanisława Pielasy.

Rok 2009

Widok na ul. Długą.

i dalszy ciąg smutnego widoku, jakby obcego mi miejsca, a przecież to najdłuższa ulica Sokołowa Podlaskiego. Zapamiętana przeze mnie  inaczej... (następna strona)

Ul. Długa. Utrwaliłem jej wygląd w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w.