Życiorys Augusta Cieszkowskiego

August hr. Cieszkowski urodził się 12 września 1814 r. w Suchej na Podlasiu, w starej, zamożnej szlacheckiej rodzinie. Jego ojciec Paweł był znakomitym gospodarzem i znanym hodowcą koni. Wybudował pałac w Surhowie – odtąd rodzinnej siedzibie. Matka, Zofia z Kickich, zmarła wcześnie, gdy August miał 4 lata, we Włoszech i została pochowana we Florencji. Ojciec otoczył syna troskliwą opieką. Niejasna sytuacja polityczna na ziemiach polskich spowodowała, że wywiózł go do Włoch, gdzie opiekę nad nim objęła była wychowawczyni Zygmunta Krasińskiego (wcześniej wychowawczyni Napoleona), baronowa de la Haye. W tym czasie młody August wiele podróżował z ojcem po Europie. Więcej »

Po kilku latach wrócił do kraju i rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie. W czasie powstania listopadowego nie brał w nim czynnego udziału, ale pisał patriotyczne piosenki i pracował na szańcach. Przed upadkiem Warszawy w 1931 roku ojciec, w obawie przed represjami, wywiózł go do Krakowa, gdzie w 1832 r. zdał maturę.

W tym samym roku podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Szybko został na żądanie ojca wykreślony, bo rząd carski zabronił poddanym cara studiowania na UJ. Choć wykreślenie było tylko pozorne, to i tak po dwóch latach przeniósł się na uniwersytet berliński. Było to dwa lata po śmierci Hegla, którego filozofia panowała tam niepodzielnie. Miała ona ogromny wpływ na młodego Polaka – do końca życia Cieszkowski wyznawał jej zasady, a także rozwijał je.

W 1838 r., w wieku 24 lat, uzyskał stopień doktora na uniwersytecie w Haidelbergu. Przez kilka lat podróżował po Europie. Przez Niemcy udał się do Francji, gdzie uczestniczył w posiedzeniach naukowych na Sorbonie i w College de France. Przysłuchiwał się posiedzeniom parlamentu, zwiedzał fabryki, różnego rodzaju przedsiębiorstwa, a w szczególności gospodarstwa rolne. Następnie wyruszył do Anglii, gdzie zwrócił uwagę na doniosłą rolę finansów i ich organizacji. Kolejnym etapem jego podróży były Włochy. Tam poznał Zygmunta Krasińskiego, z którym połączyła go przyjaźń na całe życie. Później odwiedzał on Cieszkowskiego w Wierzenicy, gdzie jest Wzgórze Krasińskiego i Aleja Filozofów po której spacerowali i dyskutowali.

W 1840 r. wrócił do Królestwa, osiedlił się w Surhowie w pałacu zbudowanym przez rodziców. Włączył się w życie społeczno - kulturalne Warszawy. Przyczynił się do założenia „Biblioteki Warszawskiej”, gdzie w najbliższych latach opublikował wiele artykułów. Ze względów politycznych musiał opuścić Królestwo. Jego działalność spowodowała aresztowanie przez policję carską. Uwięziony w Cytadeli Warszawskiej, po interwencji uwolniony. Najpierw przeniósł się do do zaboru pruskiego, na Pomorze. Później, w 1842r., do Wierzenicy pod Poznaniem i tam się osiedlił w kupionym przez ojca majątku. Obywatelstwo pruskie otrzymał w 1847 r.

Był człowiekiem niezmiernie wszechstronnym. Oprócz filozofii, bliskiej jego sercu, przez całe życie interesował się problematyką rolną. Był kontynuatorem idei Stanisława Staszica upowszechniania własności wśród chłopów. Propagował system udziału w zyskach i dopuszczenia pracowników do współwłasności. Widział w tym zachętę do wydajniejszej pracy i podstawę do wszechstronnego rozwoju. W 1845 r. biorąc udział w Kongresie Rolniczym w Berlinie, wysunął postulat udziału proletariatu wiejskiego w zyskach właściciela.

Cieszkowskiego poruszyła panująca wśród ludności wiejskiej bieda, a szczególnie los biednych dzieci. W pracy z 1841r. O ochronkach wiejskich proponował budowę takich ochronek, czym przypominał bł. Edmunda Bojanowskiego. Do sprawy wychowania dzieci wiejskich nawiązywał także w innych swoich pismach. Powstała w Wierzenicy taka ochronka zwana dziś Betlejemką.

Swoje idee usiłował realizować nie tylko w Wierzenicy, ale również w majątku, który nabył we Francji, będąc pod wrażeniem przemian gospodarczych, dokonujących się w tym kraju. Jego osiągnięcia zostały docenione przez Francuzów, czego wyrazem był jego wybór na Krajowy Kongres Rolniczy w Paryżu w 1847 r.

Jednocześnie brał aktywny udział w życiu politycznym. W 1848 r., w okresie Wiosny Ludów, został wybrany posłem na sejm pruski. W tym samym roku współdziałał w założeniu Ligi Polskiej w Berlinie, mającej za zadanie dążenie do poprawy egzystencji Polaków w dziedzinie politycznej, ekonomicznej i kulturalnej. Liga wspierana przez Kościół katolicki za główny cel stawiała sobie obronę legalnymi metodami sprawy narodowej. Niestety w 1850r., Prusy zabroniły istnienia stowarzyszeń politycznych i Liga musiała być rozwiązana.

Jako poseł do sejmu pruskiego wybierany był wielokrotnie, razem pełnił tę funkcję 15 lat (oczywiście z przerwami). W 1850 r. wraz z innymi posłami z Poznańskiego złożył mandat oprotestowując rewizję konstytucji i przekreślenie żądań Polaków. Po ponownym wybraniu podnosił potrzebę założenia uniwersytetu w Poznaniu - zabór pruski był dzielnicą szczególnie upośledzoną pod względem szkolnictwa, a zwłaszcza wyższego.

W 1850 r. Cieszkowski otrzymał z nadania papieża Piusa IX tytuł hrabiowski.

W kolejnych latach nieco podróżował - był we Francji, odwiedził Zygmunta Krasińskiego. Wiosną 1857 r. w Warszawie ożenił się ze swoją stryjeczną siostrą, Heleną Cieszkowską. Miał z nią dwu synów – Krzysztofa (ur. 1859r.) i Augusta - Guga ( ur. 1861r.). Jego żona po urodzeniu drugiego syna zmarła. Opiekunką obu synów była Klara Dębińska.

Jak nie było decyzji ze strony rządu zaborcy o założeniu wyższej uczelni, to współdziałał przy założeniu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego został prezesem. Szczególnie interesował się naukami przyrodniczymi, historycznymi i moralnymi. Na prezesa wybierany był trzy razy.

Bliska mu była problematyka rolnictwa - doceniał jego rolę i znaczenie pracujących w nim ludzi. Uważał, że edukacja rolnicza przyczynia się do poprawy ich sytuacji, a także stwarza możliwość obrony bytu narodowego. W swoich majątkach wprowadzał liczne udoskonalenia agrotechniczne zgodne ze światowymi trendami. Świadom postępu w rolnictwie zachodnioeuropejskim, starał się upowszechniać na ziemiach polskich nowe idee. Korespondował z europejskimi ośrodkami rolniczymi, wybitnymi działaczami polskimi, takimi jak Tytus Działyński czy Hipolit Cegielski. Był aktywnym działaczem Rolniczego Towarzystwa Poznańsko - Szamotulskiego oraz Zarządu Centralnego Towarzystwa Gospodarczego.

Ponieważ jego działania zmierzające do utworzenia szkoły wyższej przez władze nie przynosiły rezultatu, zobowiązał się w 1861 r. na posiedzeniu Koła Polskiego do utworzenia jej we własnych dobrach (najpierw miała to być Wierzenica). W następnych latach zwiedził tego rodzaju zakłady we Francji, Anglii i Belgii. W 1863r. zakupił dawną osadę młyńską w Żabikowie. Dzięki jego staraniom i nakładom finansowym 21.11.1870r. (ta data to dziś święto UP) w Żabikowie, majątku, który przekazał na rzecz Centralnego Towarzystwa Gospodarczego, powstała szkoła rolnicza. Była to jedyna wyższa uczelniana na ziemiach polskich pod zaborem pruskim. Dla upamiętnienia nieżyjącej już żony Cieszkowskiego otrzymała imię Haliny.

Szkoła powstała wbrew intencjom władz, wyłącznie z prywatnej inicjatywy. Mimo że nie miała formalnych praw akademickich, realizowano w niej szeroki, nowoczesny program nauczania. Obejmował on przedmioty praktyczne, przyrodnicze podstawy produkcji roślinnej i zwierzęcej, przedmioty ekonomiczne i społeczne oraz podstawy przetwarzania surowców rolniczych. Nauczano też budownictwa, maszynoznawstwa, leśnictwa, ogrodnictwa, sadownictwa, warzywnictwa. Program w dużym stopniu zbliżony był do dzisiejszych programów nauczania w szkołach rolniczych. Realizowali go tak znakomici wykładowcy, jak Juliusz Au, Antoni Sempołowski, Szczęsny Kudelka, Józef Rivoli. Absolwenci szkoły byli wszechstronnie przygotowani do prowadzenia nowoczesnych gospodarstw rolniczych.

W 1877r. władze pruskie nakazały opuszczenie uczelni przez studentów i nauczycieli nie będącymi poddanymi króla pruskiego, co spowodowało brak możliwości utrzymania szkoły i wkrótce jej likwidację. Stacja Doświadczalna przy szkole istniała do 1890 r., po czym jej zbiory i biblioteka zostały przekazane Studium Rolniczemu w Krakowie.

W 1872 r. Cieszkowski przeniósł się na stałe do Poznania. Zmarł 12 marca 1894 r. Pochowany został w Wierzenicy. Zwłoki jego spoczęły u stóp pięknego drewnianego kościółka z XVIII w., lecz przeniesiono je do grobowca wewnątrz kościoła. Na zewnątrz przebudowano go w latach 1930 – 1932. Mauzoleum jest kryte wysokim dachem, na szczycie którego umieszczono stylizowany herb Cieszkowskich. Choć wejście do grobowca jest w podłodze, to w kościele umieszczono imitację w formie dwuskrzydłowych drzwi, wmontowanych w portal z popiersiem Augusta hr. Cieszkowskiego. Drzwi zostały odlane we Florencji ok. 1870r. Jest to dzieło Teofila Lenartowicza. Można na nich zobaczyć motywy biblijne, uwagę zwraca Anioł Zmartwychwstania, ze skrzydłami uniesionymi w górę i Anioł Grobów ze skrzydłami spuszczonymi. Poszczególne płaskorzeźby wyobrażają prośby Ojcze nasz. Krypta została gruntownie odnowiona w latach 2011 - 2012.

W odrodzonej Polsce realizując myśl i wolę ojca, 9 lipca 1919 r. aktem darowizny jego syn przekazał folwark żabikowski na rzecz Wszechnicy Piastowskiej - Uniwersytetu Poznańskiego. Za środki z jego parcelacji zostało wybudowane Collegium Cieszkowskich. Współcześnie działający w Poznaniu Uniwersytet Przyrodniczy przypomina sylwetkę swego patrona.


Dwór w Wierzenicy

Zaledwie 4 km od granic Poznania, na skraju Puszczy Zielonka, pośród 3,5 hektarowego parku stoi XIX-wieczny dwór. Siedziba Augusta hr. Cieszkowskiego.Dwór w Wierzenicy został wzniesiony po zakupie wsi przez Augusta Cieszkowskiego, latem 1842 roku. Był on właścicielem wielu posiadłości w Polsce i Francji, jednak to w wierzenickim dworze spędził najwięcej czasu (ponad 40 lat) i darzył to miejsce największym uczuciem.

August Cieszkowski nazywał Wierzenicę TUSCULUM, czyli wiejskim schronieniem nadającym się do spokojnej pracy umysłowej. We dworze Cieszkowski zgromadził olbrzymią bibliotekę - ponad 40 000 tomów oraz cenną kolekcję malarstwa i rzeźby europejskiej. Dwór tętnił życiem. Bywali tu Zygmunt Krasiński (sześciokrotnie), Hipolit Cegielski, Tytus Działyński, Karol Libelt, Jerzy Lubomirski i Cyprian Kamil Norwid.

Do dziś droga na przeciwległym do dworu wzgórzu nazywa się Aleją Filozofów, bo to właśnie tą drogą wielokrotnie spacerował Cieszkowski z Krasińskim, dyskutując na najrozmaitsze tematy. Jest to piękna aleja porośnięta starymi kasztanowcami.

Cieszkowski stworzył w Wierzenicy miejsce pełne wyciszenia, serdeczności i gościnności. Można tu było przyjechać i porozmawiać – powierzeniczyć. Były to mądre, przyjacielskie pogawędki. Wierzeniczenia to neologizm wymyślony przez Krasickiego.

Po wygaśnięciu rodu Cieszkowskich, właścicielem Wierzenicy został Edward Raczyński (Cieszkowski - Raczyński) - późniejszy prezydent Polski na uchodźstwie. Dużo czasu spędziła w Wierzenicy, porządkując dokumenty i zbiory, matka Edwarda - hrabina Róża z Potockich Raczyńska.

Po II wojnie światowej we dworze mieściły się pomieszczenia biurowe i mieszkania pracowników państwowego zakładu specjalizującego się w hodowli. W roku 1998 dwór odzyskali spadkobiercy – córki Edwarda Raczyńskiego. W 2008 roku obiekt przeszedł w ręce prywatne. W latach 2011 – 2012 dwór kompletnie wyremontowano.

August Cieszkowski to wzorcowa postać czasu pracy organicznej i pracy u podstaw, jeden z najwybitniejszych Wielkopolan XIX wieku: uczony i patriota, myśliciel i polityk, autor prac filozoficznych i ekonomicznych oraz organizator życia naukowego. Nie walczył orężem, ale myślą i słowem. Za szczególnie ważne uważał przestrzeganie moralności.


Bibliografia:
Kwilecki Andrzej, Ziemiaństwo wielkopolskie, Warszawa 1998r.
Malepszak Stanisław, Żabikowo, dzieje wsi i fundacji Augusta Cieszkowskiego, Luboń, 1999r.
Malepszak Stanisław, Piotr Paweł Ruszkowski, 200 lat oświaty w Luboniu, Luboń, 2008r.
Praca zbiorowa pod redakcją Witolda Jakóbczyka, Wybitni Wielkopolanie XIX wieku, Poznań,1959r.
Wachowicz Barbara, Siedziby wielkich Polaków, Warszawa 2013r.
Wieści Akademickie Uniwersytetu Przyrodniczego, nr 11, 2009r., nr specjalny, listopad 2010r.
Wierzeniczenia, pismo Parafii św. Mikołaja w Wierzenicy, nr 4/57/2008
Wierzeniczenia, pismo Parafii św. Mikołaja w Wierzenicy, nr 2/107/2014
http://www.cieszkowski.art.pl/

Na podstawie bibliografii życiorys opracowała
Pani Alicja Walenciak – Galińska

na stronie od 201.